Kraszewski
Z wielu powodów XVI wiek skupiał zainteresowanie Kraszewskiego, historyka i powieściopisarza. Był to bowiem okres politycznej potęgi państwa polskiego i świetnego rozwoju życia kulturalnego, zwanego słusznie "wiekiem złotym". Ale była to również epoka, w której wyraźnie zarysowały się te układy polityczne, oraz błędy w polityce wewnętrznej i życiu społeczno-ekonomicznym, które w efekcie doprowadziły po dwu stuleciach do tragicznego rozbioru kraju i politycznej niewoli narodu.
Na szerokim tle historyczno-obyczajowym umieścił autor anegdotę o rywalizacji dwóch braci o piękną kasztelankę i o "dekrecie" królewskim, który to współzawodnictwo miał rozstrzygnąć. W ten sposób wątek historyczny został organicznie związany z wątkiem anegdotycznym, miłosnym. Ten ostatni oparty jest na częstym w twórczości Kraszewskiego motywie miłości dwojga młodych osób nierównego stanu i wynikających z tego komplikacjach, na motywie rywalizacji dwu przyjaciół i na częstym również u naszego pisarza motywie silniejszej ponad wszystko wzajemnej miłości dwojga rodzeństwa lub przyjaciół.
Tytułowymi bohaterami są dwaj przyrodni bracia, synowie księcia Władysława Hermana - Zbigniew i Bolesław. Autor ukazał ich rywalizację na tle panoramy dziejów Polski przełomu XI i XII wieku. Zbigniew, najstarszy syn Władysława, był owocem nieformalengo związku z kobietą niskiego stanu. Kiedy Władysław po wygnaniu brata Bolesława Szczodrego nieoczekiwanie zostaje władcą państwa, jest zmuszony odprawić swoją konkubinę, a potomka uznanego za "nieprawego" odesłać do klasztoru, gdzie miał spędzić resztę życia. Zbigniew nie chce się pogodzić ze swym losem i korzystając z niechęci panów polskich do wojewody Sieciecha staje na czele rebelii przeciwko niemu, ale tym samym przeciwko własnemu ojcu.
Czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W odludnym, starym zamczysku położonym w odciętym od świata rejonie Wołynia mieszka zamożny pan Salomon Dobek. O nim i jego przodkach miejscowi opowiadają tajemnicze i przerażające legendy. Szczególnie straszne tajemnice mają kryć lochy zamczyska. Na dynamicznie prowadzonej działalności handlowej dorobił się olbrzymiego majątku. Najukochańszą osobą jest dlań córka, Laura (Lorka) Dobkówna, która także niezmiernie kocha rodziciela. Lecz sytuacja jej ulegnie zmianie, gdy w dom pana Salomona wkroczy mieszkająca po sąsiedzku pani Sabina Noskowa. To kobieta zła, mściwa i przewrotna. Gdy zostaje żoną pana Salomona, dla Laury oznacza to czas szykan i niemiłosiernych prześladowań. Nie mogąc znieść życia pełnego upokorzeń, Laura - ku rozpaczy ojca - opuszcza dom rodzinny. Po wielu dramatycznych przygodach dociera do Warszawy. Trafia na pana Wojciecha Bogusławskiego, który w stolicy tworzy scenę narodową. Tymczasem przewrotna macocha knuje podstępne intrygi, których celem jest przejęcie majątku Dobków.
"W imię prawdy, a nie potrzeby chwilowej, zamyśliliśmy skreślić dzieje ostatnich lat bytu Rzeczypospolitej – ducha i obyczaju Polski. Epoka ta wielokrotnie i wielostronnie była opracowywana przez wielu pisarzy, chwytano ją jako przedmiot ponętny, z różnych stron zapatrując się na nią, próbując na niej piór i dowcipów. Nawet cudzoziemcy, jak Rhuliere, Ferrand, Raumer, Sybel, Smitt, Herrmann, a świeżo Beer, brali chętnie chwilę upadku i podziału Polski za przedmiot do wyczerpujących dzieł. Liczba pomniejszych pism, sądów, pamiętników, rozpraw z tych czasów jest niezmiernie wielka. Materiał zgromadzono i co dzień gromadzi się tak obfity, iż chybaby można go nazwać za bogatym, gdyby kiedy historykowi zbytek danych mógł być ciężarem".
Akcja utworu rozgrywa się w latach 1718-1724. Są to czasy panowania saskiego monarchy Augusta II Mocnego z dynastii Wettynów, dziedzicznego władcy Saksonii i elekcyjnego króla Rzeczpospolitej. Jednym z warunków porozumień kończących tzw. "konfederację tarnogrodzką" z 1716 r. jest oddanie komendy polskich wojsk cudzoziemskiego autoramentu pod rozkazy saskiego feldmarszałka Jakuba Fleminga...
Jednym z literackich przedsięwzięć Józefa Ignacego Kraszewskiego było stworzenie fabularyzowanych dziejów Polski traktowane przezeń jako realizacja patriotycznej misji. Stara baśń powstała w 1876, należy do najbardziej udanych i poczytnych powieści Kraszewskiego. Otwiera wspomniany cykl historyczny, a skupia się na baśniowych początkach państwa polskiego - czasach króla Popiela i Piasta Kołodzieja. Na tle wydarzeń dotyczących tworzenia się zrębów polskiej państwowości rozwija się wątek obrazujący burzliwe losy miłości dwójki młodych bohaterów: Domana i Dziwy. W Starej baśni Kraszewski po raz pierwszy wykorzystał stworzony przez siebie model powieści historycznej.
Sto diabłów to powieść o czasach stanisławowskich. Mimo iż jest to powieść historyczna informacji konkretnych i dokładnych nie ma tu zbyt wiele. Autor opisuje osiemnastowieczną Warszawę, zwyczaje jej mieszkańców, obyczajowość ale nie to jest najważniejsze. Czytelnik znajdzie w tej powieści romans, przygodę, intrygi, pojedynki i wielką miłość. Sto diabłów niczym powieści Aleksandra Dumasa jest książką pełną ciekawej i wciągającej akcji osadzoną w historycznych realiach.